UITGANGSPUNT

 

Schematherapie is in de praktijk een relatief nieuwe- en snel groeiende vorm van psychologische hulpverlening. De therapie is nog niet volledig wetenschappelijk onderbouwd, maar maakt waar nodig wel gebruik van wetenschappelijk inzichten. Het doel is doorgaans echter van dezelfde strekking als bij psychotherapie: het verminderen of geheel wegnemen van geestelijke gezondheidsklachten van de client.

 

Behoorlijk diepgravende therapie die vooral wordt ingezet bij ernstige psychische stoornissen, zoals een persoonlijkheidsstoornis of een vaak terugkerende depressie. Je zoekt samen met de therapeut uit aan welke emotionele basisbehoeften onvoldoende is voldaan in je jeugd, waardoor je disfunctionele gedragsproblemen hebt ontwikkeld. De therapeut is praktisch en toekomstgericht, maar zoekt ook naar oorzaken in het verleden. Duur gemiddeld 1 tot 2 jaar.

 

 

Inleiding

 

Schematherapie is een Integratieve Cognitieve Gedragstherapie ontwikkeld vanaf 1990. Een therapeutische behandeling die gericht is op patiënten met moeilijk behandelbare psychische stoornissen zoals o.a. persoonlijkheidsstoornissen. Schemagerichte therapie is de afgelopen decennia ontwikkeld voor de behandeling van persoonlijkheidsproblematiek. De traditionele cognitieve gedragstherapie (CGT) bood voor de behandeling van deze veelal complexe problematiek onvoldoende handreikingen. Cliënten bleken na na een CGT-behandeling hun problematiek op cognitief niveau wel te begrijpen, maar gevoelsmatig veranderde er onvoldoende: 'Ik begrijp het wel, maar het voelt niet zo'. In de handeling ontbrak een experientele  component die ook op gevoelsniveau verandering bewerkstelligt. 

 

De schemagerichte therapie richt zich op behandeling van persoonlijkheidsproblematiek, waarbij verandering op cognitief, experientieel en gedragsniveau nagestreefd wordt. In de schemagerichte therapie wordt het gedachtegoed en de toepassing van verschillende psychotherapeutische referentiekaders, waaronder cognitieve gedragstherapie, psychodynamische therapie, gestalttherapie en de hechtingstheorie. Schemagerichte therapie is een psychotherapeutische behandeling die gericht is op het bewerken van disfunctionele schema's of patronen die het gezond functioneren belemmeren.

 

 

Informatieverwerking

 

Als informatie door een persoon eenzijdig en vervormd geïnterpreteerd wordt leidt dit tot extreme emoties en probleemgedrag. 

De 'misinterpretatie' van informatie wordt kan gebeuren doordat men als kind bepaalde ideeën heeft meegekregen over zichzelf, andere mensen en gebeurtenissen waardoor er zogenoemde denkschema's zijn ontstaan. Deze denkschema's kunnen ontstaan zijn als gevolg van schadelijke ervaringen in de kindertijd en kunnen op volwassen leeftijd nog steeds bestaan omdat ze nooit gecorrigeerd zijn en disfunctioneel zijn, dat wil zeggen niet meer kloppend voor de huidige situatie en daardoor allerlei gevolgen hebben voor de persoon en zijn omgeving.

 

 

De theorie van de schemagerichte therapie

 

Wat is een schema?

 

Een schema is een representatie van emoties, gedachten, herinneringen en fysieke sensaties die het zelf, de ander en de wereld betreffen. Schema's kenmerken ons denken, voelen en doen. De schemagerichte therapie is gericht op de disfunctionele schema's. Disfunctionele schema's werken verstorend en belemmerend en kunnen aanleiding geven tot klachten en problemen. Deze schema's liggen aan de basis van persoonlijkheidsproblematiek. Ze geven weer hoe men over zichzelf denkt (lage of overwaardige zelfwaardering), hoe men de ander beleeft (als bedreigend, kritisch of afwijzend), en hoe men taken in het leven vervult. Het schema 'verlating' bijvoorbeeld kan ontstaan zijn door vroegere traumatische ervaringen van verlating of verlies die onverwerkt zijn. In het volwassen leven kan je dan moeite hebben relaties aan te gaan of te behouden. Dit schema voedt het gevoel van onveiligheid in een relatie en de gedachten dat je uiteindelijk toch in de steek gelaten wordt. In de behandeling wordt getracht de invloed van deze disfunctionele schema's te verminderen.

 

In de schemagerichte therapie wordt gewerkt met de 15 hieronder beschreven schema's. Daarnaast kent de schemagerichte therapie het schema van de gezonde volwassene, een niet-disfunctioneel schema. Het is de aansturing van het gezonde, adequate denken, voelen en doen. Het is het deel van het zelf dat in de schemagerichte therapie vergroot of versterkt dient te worden ten koste van de disfunctionele schema's. Als we hierna spreken over schema's worden disfunctionele schema's bedoeld.

• Verlating/instabiliteit
• Wantrouwen/misbruik
• Emotioneel tekort
• Minderwaardigheid/schaamte
• Sociale isolatie/vervreemding
• Afhankelijkheid/incompetentie
• Kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar
• Verstrengeling/onderontwikkeld zelf
• Mislukking
• Op je rechten staan
• Onvoldoende zelfcontrole/zelfdiscipline
• Onderwerping
• Zelfopoffering
• Goedkeuring/erkenning zoeken
• Negativisme/pessimisme

 

Disfunctionele schema's

 

Disfunctionele schema's zijn door hun vroege ontstaansgeschiedenis in alle volgende levensfasen actief geweest en hebben hun werking doen gelden. Dit heeft geleid tot een continue herhaling van schema-bevestigde ervaringen en een gebrek aan schema-ontkrachtende ervaringen. Juist door deze herhaling van gebeurtenissen zijn disfunctionele schema's structureel geworden en hebben andere, meer functionele schema's zich niet kunnen ontwikkelen. Hierdoor zijn ze vaak moeilijk te veranderen omdat ze erg vertrouwd zijn en erg passen bij iemands identiteit. Schema's sturen dus van jongs af aan het gedrag. De informatie wordt er door geselecteerd en vervormd zodat het past in het schema. De gevolgen van dit gedrag bevestigen het schema weer.

 

 

Behandelingsopzet

 

Om de behandeling van patiënten met een persoonlijkheidsstoornis mogelijk te maken werd in 1990 vijf theoretische constructen voorgesteld als uitbreiding van het eerdere cognitieve model zoals: oude onaangepaste schema's, schemadomeinen, schemabevestiging, schemavermijding en schemacompensatie.

 

Oude of vroeg onaangepaste schema's: zijn stabiele schema's die in de kindertijd zijn ontwikkeld en in belangrijke mate disfunctioneel kunnen zijn en bij een persoon veel emotionele en sociale problemen kunnen veroorzaken zoals in de omgang met anderen. 

Er worden vijf schemadomeinen onderscheiden die in het totaal opgebouwd zijn uit achttien vroege onaangepaste schema's. 

Deze schemadomeinen zijn:

 

- onverbondenheid en afwijzing,

- verzwakte autonomie en verminderd functioneren,

- verzwakte grenzen,

- gerichtheid op anderen,

- overmatige waakzaamheid en inhibitie (geremdheid)

 

Schemabevestiging verwijst naar processen waardoor deze vroege onaangepaste schema's worden bekrachtigd. Deze processen omvatten zowel cognitieve vervormingen als zelf ondermijnende gedragspatronen en zijn verantwoordelijk voor de rigiditeit (starheid) die zo kenmerkend is voor persoonlijkheidsstoornissen.

 

Van schemavermijding is sprake wanneer vroege onaangepaste schema's worden ervaren en een persoon een hoog niveau van affect ervaart, zoals woede, angst, verdriet of schuld. Dit zijn emoties die als onaangenaam worden ervaren en stelt processen in werking die het schema en de ervaring trachten te vermijden.

 

Schemacompensatie verwijst naar processen die de vroege onaangepaste schema's compenseren en kunnen gezien worden als gedeeltelijk succesvolle pogingen van patiënten om hun schema's uit te dagen.

 

 

Kenmerken van oude onaangepaste schema's

 

Deze schema's zijn niet altijd het gevolg van traumatische ervaringen in de kindertijd. Zo kan een schema van afhankelijkheid/incompetentie zich ontwikkelen zonder dat daar een trauma aan ten grondslag ligt. Niet alle schema's zijn dus het gevolg van een trauma maar ze zijn altijd wel destructief en ontstaan veelal door herhaling van schadelijke ervaringen in de kindertijd en adolescentie. Verder is de verwerking cumulatief en de schema's zijn zeer moeilijk te veranderen.

 

Het feit dat schema's disfunctioneel zijn blijkt meestal op latere leeftijd in het contact met anderen als blijkt dat de rigide schema's een onjuiste perceptie veroorzaken in sociale situaties.

Schema's zijn verschillend in sterkte (dimensionaal) oproepbaar. Als het schema sterker aanwezig is zal het in meer situaties geactiveerd worden, meer negatief effect hebben, sterkere emoties veroorzaken en langer aanhouden. 

 

Het gevolg van het voorgaande is dat deze onaangepaste schema's een belemmering vormen in het gezond functioneren van een persoon met allerlei gevolgen zoals psychische stoornissen (o.a. stress, angst en depressie), een sociaal inadequate communicatie en binding met de omgeving zoals familie, vrienden en collega's op het werk.

 

 

Behandeldoel

 

Schematherapie tracht middels een integratieve cognitieve gedragstherapie de werking van deze onaangepaste schema's minder sterk te maken. Dit gebeurt naast het gebruik van diverse therapeutische technieken zoals imaginatie, meerstoelentechniek, empathische confrontatie, cognitief herstructureren et cetera. Ook vooral door een empathische en flexibele therapierelatie.

 

 

 

* Heeft u vragen over 'Schematherapie' en/of deze hulpverlening geschikt is voor uw hulpvraag? Neem vrijblijvend contact op met onze praktijk.