top of page

Omgaan met Stress, Burn-out en Depressie

INLEIDING

 

Deze begeleidingstherapie gaat over omgaan met stress. Iedereen krijgt in zijn of haar leven te maken met stress. Met gezonde stress is niets mis; gezonde stress kan zelfs nuttig en prettig zijn. Dat geldt niet voor ongezonde stress, dat wil zeggen: gezonde stress die te lang aanhoudt. Ongezonde stress in vervelend en kan leiden tot ernstige klachten zoals overspannenheid, burn-out en zelfs depressie. Vaak zorgt ongezonde stress ook voor problemen in je privéleven of op het werk. Ongezonde stress komt veel voor. Deze begeleidingstherapie is bedoeld voor mensen die ongezonde stress willen voorkomen en voor mensen die daarin niet zijn geslaagd en iets willen doen aan hun ongezonde stress. We leggen achtereenvolgens uit wat ongezonde stress is, wat de oorzaken van ongezonde stress zijn, welke invloed ongezonde stress heeft op je omgeving en wat je kunt doen om ongezonde stress te voorkom en of verminderen. Ongezonde stress komt vaak voor samen met andere psychische klachten, zoals angsten en persoonlijkheidsproblematiek. Ongezonde stress kan echter ook op zichzelf staan, zonder dat je last hebt van andere klachten of problemen. Waarschijnlijk is dat zelfs heel vaak het geval.

 

 

STRESS

 

Stress is een vorm van spanning die in het lichaam van mensen optreedt als reactie op externe prikkels en die gevolgd wordt door een bepaald patroon van fysiologische reacties. Denk hierbij aan o.a.:

  • Jachtige gevoelens
  • Hoofdpijn
  • Spierpijn
  • Slaapproblemen
  • Nervositeit
  • Overspannenheid
  • Angststoornissen

Als een mens te veel en te lang stress ervaart kan deze ook verantwoordelijk zijn voor een burn-out en een depressie. Als deze te intens is (bij een psychotrauma), heeft dit nadelige gevolgen voor lichaam en geest.

 

 

Definities

 

Er zijn meerdere definities en omschrijvingen van stress. soms kan heel ruim worden omschreven als een reactie op elke prikkel of conditie die spanning veroorzaakt, maar ook in engere zin als een reactie op een negatieve of aversieve prikkel. In de ruimere omschrijving kan dus zelfs een plezierige situatie die spanning oproept, zoals een huwelijksdag of op vakantie gaan, als stress worden opgevat. Ook is er positieve stress als men zich geestelijk en lichamelijk voorbereidt op een wedstrijd, een bijzondere prestatie op het werk et cetera.

 

Na enige tijd verdwijnt deze spanning weer en keert het lichaam terug in een toestand van rust. Als stress niet in het belang van een persoon is en als een nare gebeurtenis wordt ervaren, spreken we van negatieve stress. Vaststaat dat vooral negatieve spanningen een gevaar vormen voor de gezondheid, omdat zij de grootste en meer langdurige effecten hebben op het centrale en autonome zenuwstelsel.

 

 

Kenmerken van gezonde stress

 

De gezonde stressreactie is ontstaan in tijden dat onze voorouders in hun dagelijks leven geconfronteerd werden met gevaarlijke roofdieren en vijandelijke stammen die op hun voedsel uit waren. Wanneer er zo'n dreiging was, dan was het van levensbelang snel te kunnen wegrennen (te vluchten), of te kunnen aanvallen (te vechten). We spreken daarom ook wel van de vecht-of-vluchtreactie. Om zo'n snelle reactie mogelijk te maken, moet er in korte tijd energie in het lichaam worden vrijgemaakt. Er moeten stoffen door het het lichaam worden vervoerd zoals glucose (een soort suiker die het lichaam als brandstof gebruikt) en zuurstof (bijvoorbeeld door de spieren).

 

De gezonde stressreactie, of vecht-of-vluchtreactie, kun je zelf merken aan bepaalde veranderingen in je lichaam. Je hart gaat bijvoorbeeld sneller kloppen, je ademhaling versnelt, je krijgt een droge mond, je krijgt het warm en begint te zweten, of je spieren spannen zich. Ook treden er veranderingen op in de manier waarop je informatie verwerkt. Je concentratie wordt scherper en je geheugen slaat bepaalde delen van de bedreigende situatie beter op dan andere delen of dan minder bedreigende situaties.

 

In de moderne tijd worden de mensen natuurlijk minder vaak met roofdieren en andere gevaren van vroeger geconfronteerd. Toch is deze snelle stressreactie nog steeds van levensbelang. Denk hierbij aan situaties waarin je in korte tijd alert moet reageren, zoals in het drukke verkeer, tijdens een overval, of als je als militair of als arts in een oorlogsgebied werkt. Ook in situaties die niet direct om vecht-of vluchtgedrag vragen kan deze reactie echter nuttig zijn. 

 

Onderzoek laat zien dat mensen beter presteren wanneer er sprake is van een lichte spanning. Denk hierbij aan een spreker die zich oplaadt voor een belangrijke speech, een artiest die zich naar het podium begeeft, of de spanning die je voelt tijdens een examen. De lichte spanning zorgt ervoor dat je geconcentreerd blijft op wat je wilt gaan doen en dat er geen storende gedachten zijn die je van je doel afhouden. Het is met stress eigenlijk zoals met zoveel dingen in het leven: te veel is niet goed, maar te weinig ook niet.

 

Een belangrijk kenmerk van gezonde stress is dat als de situatie voorbij is, de spanning ook weer verdwijnt. Je kunt je vrij snel weer op andere dingen richten en van de lichamelijke veranderingen is niets meer te merken. Doordat gezonde stress maar kort duurt, heeft het ook geen schadelijke gevolgen voor je gezondheid.

 

 

Kenmerken van ongezonde stress

 

Als de stressreactie te lang aanhoudt dan kan de stress, in plaats van nuttig te zijn, ook ongezonde vormen aannemen. We spreken dan van ongezonde stress wanneer de eisen vanuit de omgeving of de eisen die je jezelf stelt, je vermogen om met deze eisen om te gaan overstijgen. Blootstaan aan stress zonder een controlemogelijkheid (zonder invloed) is de meest ongezonde vorm van stress. De mate van controle en de duur van de stressreactie bepalen dus de mate van (on)gezondheid. Sommige gebeurtenissen en omstandigheden in je leven dwingen je om net wat extra 'gas te geven'. Omdat mensen mar beschikken over een beperkte hoeveelheid energie kan deze op een gegeven moment opraken (door te lang gas te geven). Je loopt dan het gevaar dat je last krijgt van ongezonde stress. Ongezonde stress kan zich uiten zowel in lichamelijke als in psychische klachten.


Ongezonde stress en lichamelijke klachten


Iedereen heeft zo zijn eigen kwetsbare punten die in tijden van stress opspelen. De één krijgt last van zijn darmen, de ander hoofdpijn.

Lichamelijke klachten die door stress kunnen ontstaan of verergeren zijn:

  • Spierklachten (rugpijn, nekpijn, hoofdpijn)
  • Maag -darmklachten (buikpijn, maagzuur, winderigheid)
  • Allergische klachten (eczeem, benauwdheid)
  • Griepklachten (hoesten, verkoudheid)

Op de langere termijn, na jaren van roofbouw, vergroot de stress de kans op hart- en vaatziekten en draagt het bij aan de algemene aftakeling van het lichaam. Dat lichamelijke klachten door stress worden beïnvloed, wil niet zeggen dat er nooit een lichamelijke oorzaak voor de klachten is of dat er niets aan de klachten gedaan kan worden. Soms is er wel degelijk een lichamelijke oorzaak van de klachten. Het is daarom belangrijk bij langdurige lichamelijke klachten altijd eerst een huisarts te raadplegen. Een huisarts of specialist in het ziekenhuis kan onderzoeken of de klachten verklaard worden door een lichamelijke ziekte, en die dan eventueel behandelen.


Lichamelijke klachten kunnen ook zelf een bron van stress zijn. De medische wetenschap is nog niet zover dat van alle klachten de oorzaak bekend is. Dit kan tot een hoop onzekerheid leiden: 'Ik heb al een aantal dagen last van hoofdpijn, maar de dokter zegt dat hij niets kan vinden en dat er niets aan de hand is. 'Deze onzekerheid kan ertoe leiden dat je je zorgen blijft maken over de vraag of de hoofdpijn een teken is van een ernstige ziekte, zoals een hersentumor. Dit zorgt voor nog meer stress. Het is belangrijk om deze zorgen ook met de huisarts te delen en er niet alleen mee te blijven rondlopen. Of lichamelijke klachten nu medisch verklaard kunnen worden of niet, ze kunnen ook een bron van stress worden, doordat ze je belemmeren in je dagelijks functioneren.



Ongezonde stress en psychische klachten


Ongezonde stress kan ook leiden tot psychische klachten. Het meest 'onschuldige' effect noemen we overspanning.

Overspanning is het gevolg van een tijdelijke toestand van overbelasting. Een korte periode van rust is meestal voldoende om hiervan te herstellen. Eigenlijk worden alle psychische stoornissen door stress beïnvloed. Mensen met schizofrenie of autisme hebben een rustige en overzichtelijke dagstructuur nodig, met zo min mogelijk onverwachte gebeurtenissen en veranderingen. 


Mensen die kampen met angst of depressie ervaren vaak een toename van hun klachten na een periode van stress, zeker wanneer in een korte periode veel stressvolle gebeurtenissen plaatsvinden. Dit stapeleffect vermindert de lichamelijke en mentale weerbaarheid. Daarnaast zijn er mensen die zich door hun persoonlijkheid niet de tijd gunnen om te herstellen van stress.


Wanneer mensen blootstaan aan langdurige, chronische stress zonder te herstellen, lopen ze kans totaal uitgeput te raken.

Dan ben je opgebrand, 'burn-out'. Een kenmerk van burn-out is lichamelijke en mentale uitputting als gevolg van jarenlange roofbouw op jezelf.

Vaak hebben mensen te veel geïnvesteerd in hun werk zonder te herstellen van de stress of zonder beloond te worden voor hun inspanningen. Hoewel de diagnose burn-out meestal gesteld wordt in de context van werk, kan iemand er ook last van krijgen door te veel te investeren in de zorg voor familie, vrienden, of anderen.


Ongezonde stress kan zich op de volgende terreinen uiten: denken, emoties, relaties, zelfbeeld en gedrag. Denk hierbij aan:

Denken:

  • Je vermogen om je te concentreren is verminderd; je hebt moeite om krantenberichten te lezen of gesprekken te volgen, omdat je gedachten telkens afdwalen.
  • Je bent vergeetachtig of chaotischer dan normaal.
  • Je piekert continu over je problemen.
  • Je durft geen beslissingen meer te nemen.

Emoties:

  • Je voelt je meer gespannen en onrustiger dan anders.
  • Je hebt last van emotionele uitbarstingen, zoals plotselinge huilbuien of prikkelbaarheid.
  • Je hebt het gevoel niet uitgerust te zijn, je bent zeer vermoeid.
  • Wanneer de ongezonde stress lang duurt, krijg je angstklachten of depressieve klachten.

Relatie:

  • Je interesse in andere mensen, werk en hobby's neemt af.
  • Je neemt afstand van je omgeving en wordt cynischer.
  • Je schaamt je voor je kwetsbaarheid en verminderde functioneren.

Zelfbeeld:

  • Je twijfelt aan je eigen capaciteiten.
  • Je voelt je sneller machteloos in situaties dan anders.
  • Je denkt dat je niet meer in staat bent om je gewone bezigheden uit te voeren.
  • Mogelijk maak je vanwege problemen in het denken ook meer fouten in je werk en dit verstevigt het idee dat je incompetent bent.

Gedrag:

  • Om minder last te hebben van stress, drink je misschien meer dan anders of gebruik je andere middelen om je onrust te dempen.
  • Je eetpatroon is ontregeld: je valt af doordat je geen tijd neemt om te eten, of je komt aan doordat je last krijgt van vreetbuien en veel junkfood eet.
  • Je gaat harder werken vanuit het idee dat de gevolgen van je slechte functioneren ingehaald moeten worden en dat de stress dan sneller over zal zijn.
  • Je hebt slaapproblemen.
  • Je stelt moeilijke taken steeds verder uit.


Bronnen van stress


Waardoor raken mensen eigenlijk gestrest? Het is goed om te weten dat niet iedereen hetzelfde reageert op een situatie. Dit hangt namelijk, behalve van de situatie zelf, sterk af van wat de situatie voor jou betekent en hoe je de situatie hanteert. Wat voor de één een uitdaging is, is voor de ander een verschrikking. Ga maar na: niet iedereen staat te popelen om te spreken voor grote gezelschappen, terwijl sommige mensen daarvan juist hun beroep maken.


Gebeurtenissen die mensen het meest gestrest maken zijn: alledaagse gebeurtenissen, levensgebeurtenissen en traumatische gebeurtenissen.

Denk hierbij aan o.a.:

  • Alledaagse problemen:

Onder alledaagse problemen verstaan we een breed scala aan dagelijkse beslommeringen, zoals vertraging van de trein, een vervelende baas, een computer die vastloopt, hondenpoep op straat, de neiging van je partner om tijdens het eten te smakken, een kras op je auto, een conflict met de buurman, of een verhoging van de huur. Hoewel deze gebeurtenissen op zichzelf weinig invloed hebben op je gezondheid, vormen ze bij elkaar soms een flinke belasting. Zeker als ze de gebeurtenissen achter elkaar hebben meegemaakt.


  • Levensgebeurtenissen:

Levensgebeurtenissen zij gebeurtenissen die minder schokkend en ingrijpend zijn dan traumatische ervaringen, maar toch een hoop vragen van je aanpassingsvermogen. Wanneer je zo'n levensgebeurtenis hebt meegemaakt, heb je tijd nodig om ervan te herstellen. Hierbij kun je denken aan het overlijden van iemand die belangrijk voor je is, een echtscheiding, of het verliezen van je baan. Maar ook leuke dingen kunnen stress geven, zoals een verhuizing, een betere baan, een huwelijk, of kinderen krijgen.


  • Traumatische ervaringen:

Met traumatische ervaringen worden ingrijpende en schokkende gebeurtenissen bedoeld waardoor je leven ernstig in gevaar komt of dreigt te komen, of of gebeurtenissen die ernstig lichamelijk letsel met zich meebrengen. Traumatische ervaringen roepen extreme angst op. Je kunt daarbij denken aan een ernstig verkeersongeval, een verkrachting, het meemaken van een natuurramp, of lichamelijke mishandeling. Traumatische ervaringen zijn niet alleen stressvol voor degene die de ervaring zelf meemaakt, maar ook voor de mensen die er getuige van zijn.


Een posttraumatische stressstoornis PTSS is het gevolg van ingrijpende gebeurtenissen zoals gijzeling, oorlog of marteling.

Deze stoornis kan pas later na de gebeurtenissen aan het licht komen, en maanden voortduren. Een acute stressstoornis is een heftige en korter durende reactie op een stressvolle gebeurtenis, zoals mishandeling of een ernstig ongeluk. De kans op het krijgen van een stressstoornis blijkt mede afhankelijk te zijn van persoonlijkheidsfactoren, gezins- of jeugdproblematiek, en mogelijk ook erfelijke factoren.


  • Chronische stress:

Voor het effect op onze lichamelijke en psychische gezondheid is niet alleen van belang hoe heftig en intens de stressvolle situatie is. Een ander belangrijk aspect is hoe lang de situatie duurt. Eén drukke werkdag heeft weinig effect op je gezondheid. Een jaar lang overuren maken en hoge werkdruk heeft wel effect. In het laatste geval spreken we van chronische stress. Van chronische stress is bekend dat het effect heeft op je gezondheid. Recent lieten onderzoekers zien dat chronische stress zelfs het ouder worden kan versnellen.


Of stress chronisch wordt hangt niet alleen af van de situatie, maar ook van de manier waarop je met de stressvolle situatie omgaat. Tegenwoordig wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de effecten van piekeren en bezorgdheid op gezondheid. Als je maar blijft piekeren over een stressvolle situatie uit het verleden of over iets wat in de toekomst nog moet gebeuren, krijg je lichaam niet de kans om tot rust te komen. Dit kan op den duur leiden tot verschillende gezondheidsklachten.


De meeste mensen krijgen in hun leven te maken met elk van deze bronnen van stress.




* Heeft u vragen over 'Stress, Burn-out en Depressie'? Neem vrijblijvend contact op met onze praktijk.



bottom of page